Interview met Susan Lammers, algemeen directeur Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Vanuit een fraaie vergaderkamer kijkt Lammers door de grote glazen ramen van het gebouw van de RCE, waarachter glimpen van de historische schoonheid van Amersfoort te zien zijn. Op een steenworp afstand baadt de iconische Koppelpoort in het zonlicht. Lammers: ‘Dit is een prachtige plek voor ons. Heel fijn om zoveel erfgoed om ons heen te hebben. Je kunt het gewoon overal aanraken. Je zet twee stappen buiten de stad en daar is het niet anders. Van het oerbos dat vorig jaar op landgoed Den Treek-Henschoten gevonden is tot het varend erfgoed in Bunschoten-Spakenburg. Je kunt in deze regio alle kanten opkijken en er is erfgoed te zien.’

Amersfoort mag zich met recht erfgoedstad noemen, stelt Lammers. Om meerdere redenen. ‘In de eerste plaats natuurlijk vanwege de historische binnenstad. De stadsplattegrond die Jacob van Deventer heeft gemaakt in de zestiende eeuw kun je bijna één-op-één op de huidige kaart van de binnenstad op Google Maps leggen. Natuurlijk mis je dan wijken als Kattenbroek en Nieuwland, maar het hart, die stad aan de Eem, is op beide kaarten sterk vergelijkbaar. Amersfoort heeft ook een heel bijzonder verhaal als het gaat om herbestemming. Je kunt hier in een klein gebied alle verschillende fasen van herbestemming terugzien.’

Geluksbeleving

Mede daardoor is Amersfoort een interessante vestigingslocatie voor bedrijven. ‘De aanwezigheid van erfgoed heeft een belangrijke economische betekenis voor een stad’, weet Lammers. ‘Met name internationale bedrijven hechten veel waarde aan de nabijheid van een historische binnenstad. Het draagt bij aan de geluksbeleving van mensen, aan toerisme en gevarieerde retail. Als stad heb je met veel erfgoed al een enorme asset op diverse terreinen. Zeker als je het, zoals Amersfoort, goed benut. Kijk maar hoe de gemeente zich ervoor inzet om evenementen en congressen te trekken naar erfgoedlocaties als de voormalige Prodentfabriek en de Wagenwerkplaats. Dat is natuurlijk fantastisch.’

In het bijzonder heeft de stad een toenemende aantrekkingskracht op erfgoedorganisaties. Lammers: ‘Wij waren een van de eerste, inmiddels tellen we ruim 350 medewerkers. Ook het Nationaal Restauratiefonds is hier komen wonen en in het Eemklooster op de Amersfoortse berg huizen BOEi (Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed) en de Nationale Monumenten Organisatie. Inmiddels zijn ook de restauratieopleidingen van Amsterdam naar Amersfoort getrokken. Staatsbosbeheer, dat bij ons inwoont, is een van de belangrijkste beheerders van groen erfgoed.

Ook het hier gevestigde bouw- en restauratiebedrijf Van de Burgt & Strooij, specialist in monumentenzorg, levert een bijzondere bijdrage aan de ontwikkeling van erfgoed. Van Hoogevest Architecten heeft een toonaangevende restauratietak. Een van de grootste archeologische bedrijven is gevestigd in Amersfoort. Inmiddels is het ook vanuit het oogpunt van werkgelegenheid een factor van belang dat er hier zoveel erfgoedorganisaties actief zijn. Voor ons is het ook fijn: we weten elkaar snel te vinden.’

‘De gemeente Amersfoort speelt hier een verbindende rol in’, vervolgt Lammers. ‘Zij brengt ons samen door activiteiten te organiseren. Dat gaat van samen eten met iedereen die leiding geeft aan een erfgoedclub in de stad tot ondernemersbijeenkomsten met erfgoed als thema. Laatst nog mocht Flip van de Burgt van Van de Burgt & Strooij een presentatie geven en bezochten we vervolgens drie lokale erfgoedlocaties. De gemeente is het thema erfgoed nu echt aan het laden. Daar leveren wij graag een bijdrage aan. Daarom is het mooi dat de contacten die ik heb met de burgemeester en wethouders open en toegankelijk zijn.’

Nationale kunstdepot CC NL

En dan is Amersfoort, kantorengebied Podium in Vathorst om precies te zijn, vanaf 2020 ook nog de thuisstad van het Collectiecentrum Nederland (CC NL). Dit nationale kunstdepot biedt straks onderdak aan de collecties van het Nederlands Openluchtmuseum, Museum Paleis Het Loo, het Rijksmuseum en de RCE. Deze schatkamer telt straks zo’n 675.000 objecten en krijgt daarnaast onderzoeksfaciliteiten en kantoren. De bouw van het omvangrijke project is inmiddels begonnen. Op 14 juni werd door minister Engelshoven van Cultuur de eerste paal geslagen.

‘Dat is een nieuwe loot aan onze erfgoedstam’, zegt Lammers. ‘Het wordt het grootste kunstdepot van Nederland, van waaruit we de musea gaan bevoorraden. Het bijzondere eraan is dat het niet sec een depot is, maar dat er ook restauratieateliers en onderzoeks- en studieruimtes in komen. Voor Amersfoort is het een aanwinst. Het is niet verwonderlijk dat het depot hier gevestigd wordt. Dat heeft te maken met de ligging, bereikbaarheid en de manier waarop deze stad naar erfgoed kijkt.’

De voorbereidingen op de grote verhuizing zijn in volle gang. ‘We zijn druk bezig onze gehele collectie verhuisklaar te maken. Alle stukken krijgen een conditiecheck en moeten verpakt worden. Een gigantische klus. Het mooie is dat ook hierbij een Amersfoorts bedrijf betrokken is: POT Verhuizingen/Logistiek, een zeer gerenommeerde art handler.’

Tel dat allemaal bij elkaar op en Amersfoort voelt als een natuurlijke thuisbasis voor de RCE. Oók vanwege de centrale ligging. ‘Het is heel fijn dat we in het centrum van het land zitten. In ons vakgebied ontplooien organisaties veelal zeer specialistische activiteiten. Als we elkaar willen treffen om kennis uit te wisselen, praat je over landelijke bijeenkomsten. Doordat we in zo’n mooie historische stad gevestigd zijn, in zo’n prachtig gebouw en ook nog in het hart van Nederland, kunnen wij die ontmoetingsplaats zijn.’

Historische plicht

Aan de rand van de historische binnenstad van Amersfoort markeert het beeldbepalende gebouw van de RCE de overgang naar een nieuwer stadsdeel. Dat is vanaf het dakterras, dat werkelijk een fabuleus uitzicht biedt, helemaal goed te zien. Oud ontmoet nieuw. Ziedaar de parallel met haar eigen dienstverlening. Met één been in het verleden, met één been in de toekomst. Niet voor niets luidt het motto van Lammers: vernieuwing is een historische plicht.

‘Dat is de kern van wat wij proberen te doen. In Nederland bevinden we ons in een hoogdynamisch gebied, met heel veel mensen die heel veel activiteiten ontplooien, terwijl er weinig ruimte is. Er is altijd ontwikkeling, vernieuwing. Het is mooi als je dat afgewogen doet. Dat je jezelf bij elke grote actie afvraagt: wat is het verhaal van deze plek? Waar komen we vandaan? Wat is het verleden? Dan snap je beter waar je nu bent en dat helpt je een logischer vervolg te geven aan vernieuwing.’

‘Zo realiseer ik me weleens dat je hier de ontwikkeling van de Nederlandse economie op één plek kunt zien’, vervolgt Lammers. ‘Want onder dit gebouw liggen de resten van voorgaande panden. De tijd van de agrarische samenleving zou je kunnen terugvinden. Daarboven stuit je op overblijfselen van de koekjesfabriek die hier stond, uit de tijd dat de industrialisering op gang kwam. Vervolgens ontwikkelde het zich naar een diensteneconomie. Daar is ons kantoor het voorbeeld van. Zo hebben we in Nederland geen stuk aarde dat onberoerd is. Alles heeft een verhaal, een geschiedenis waar mensen een rol in hebben gespeeld. En als je dat weet, verbind je je op een andere manier met zo’n plek. Dan ga je er zorgvuldiger mee om.’